όφσετ

(offset). Διεθνώς καθιερωμένος αγγλικός όρος (παράγεται από τις λέξεις off= διεύθυνση και (to) set = θέτω και κατά λέξη σημαίνει μεταφορά), ο οποίος στην τυπογραφική γλώσσα δηλώνει ένα σύστημα έμμεσης εκτύπωσης, κατά το οποίο μεταξύ της εκτυπωτικής μήτρας, που αποτελείται από επίπεδες (χωρίς προεξοχές ή χαράξεις) μεταλλικές φόρμες, και του χαρτιού παρεμβάλλεται ένας κύλινδρος από καουτσούκ. Άλλοτε η εκτύπωση ήταν άμεση, δηλαδή το χαρτί ερχόταν σε απ’ ευθείας επαφή με τη λιθογραφική πλάκα. Στην εκτύπωση ό. ο εκτυπωτής έχει στη διάθεσή του μια επίπεδη πλάκα, πάνω στην οποία έχουν αποτυπωθεί με κατάλληλη επεξεργασία και με τη βοήθεια του φωτός, το κείμενο και οι εικόνες. Με τη χρησιμοποίηση διάφορων χημικών υλικών, στην επιφάνεια της επίπεδης πλάκας σταθεροποιείται η αποτυπωμένη εργασία, ενώ τα λευκά τμήματα της γίνονται υδρόφιλα. Έτσι, τα τμήματα της επιφάνειας που δε θα τυπωθούν βρέχονται, εξαιτίας της χημικής συγγένειας που αποκτούν με το νερό (υδρόφιλα), ενώ τα υπόλοιπα, αυτά που θα τυπωθούν, έχουν συγγένεια με τις λιπαρές ουσίες (ελαιόφιλα) και επομένως μπορούν να δεχτούν το μελάνι. Μια μηχανή ό. βασικά αποτελείται από τρεις κυλίνδρους: έναν που παίρνει την πλάκα, ένα με επένδυση καουτσούκ και έναν που πιέζει το χαρτί επάνω στον κύλινδρο του καουτσούκ. Οι τρεις αυτοί κύλινδροι κινούνται συγχρονισμένα, με ίση ταχύτητα περιστροφής. Γύρω από τον κύλινδρο με την πλάκα περιστρέφονται μικρότεροι κύλινδροι, οι οποίοι τη βρέχουν ή τη μελανώνουν. Οι μικρότεροι αυτοί κύλινδροι, του βρεξίματος και του μελανώματος, οι οποίοι εφάπτονται στην πλάκα, έρχονται σε επαφή με άλλους, οι οποίοι φέρνουν άλλοι το μελάνι από το μελανείο και άλλοι το νερό από τη λεκάνη. Ο λόγος για τον οποίο υπάρχουν τόσο πολλοί κύλινδροι μεταξύ των σημείων τροφοδότησης με νερό ή με μελάνι και των σημείων επαφής με την εκτυπωτική πλάκα, είναι για να εξασφαλίζεται ομοιόμορφη μεταφορά της απαιτούμενης ακριβώς ποσότητας μελανιού και νερού, ώστε να αποφεύγονται τα μουτζουρώματα. Η εκτυπωτική μηχανή συνδέεται κατόπιν με άλλες συσκευές, κοινές σε όλες τις ανάλογες μηχανές, όπως ο χαρτοθέτης, η έξοδος του χαρτιού, ο μεταφορέας των φύλλων κ.ά. Η μηχανή μπορεί να τυπώνει σε χαρτί κομμένο σε φύλλα στο επιθυμητό σχήμα ή τυλιγμένο σε ρολό, οπότε υπάρχει η θέση γι’ αυτόν και έξοδος με διπλωτική μηχανή, αν θέλουμε να έχουμε τα φύλλα διπλωμένα, ή μηχανή για ξαναρολάρισμα, αν θέλουμε το τυπωμένο πια χαρτί πάλι σε ρολό. Στη διάταξη των τριών βασικών κυλίνδρων της μηχανής ό. υπάρχουν μερικές ποικιλίες: σε άλλες ο κύλινδρος πίεσης είναι κοινός για δύο κυλίνδρους καουτσούκ· σε άλλες (πλανητικές) ένας μόνο κύλινδρος πίεσης εξυπηρετεί τρεις, τέσσερις ή και περισσότερους κυλίνδρους καουτσούκ, οι οποίοι ενεργούν συγχρόνως ως κύλινδροι πίεσης ο ένας επί του άλλου. Η διάταξη αυτή είναι η συνηθέστερη για μηχανές ό. που τυπώνουν συγχρόνως και τις δύο όψεις του χαρτιού. Όταν η εκτυπωτική πλάκα, στερεωμένη καλά πάνω στον ειδικό κύλινδρο, περιστρέφεται, συναντά κατά την περιστροφή της αυτή πρώτα τους κυλίνδρους που μεταφέρουν το νερό, οι οποίοι αφήνουν επάνω της ένα λεπτότατο στρώμα νερού στα τμήματα που δεν πρόκειται να τυπωθούν μετά συναντά τους κυλίνδρους που μεταφέρουν το μελάνι, οι οποίοι επίσης αφήνουν ένα λεπτότατο στρώμα μελανιού στα τμήματα που πρόκειται να τυπωθούν. Η ποσότητα του μελανιού ρυθμίζεται, με ειδικές συσκευές, από το μελανείο. Το μελάνι, επειδή είναι λιπαρό, δεν κολλάει στα βρεγμένα μέρη της πλάκας, τα οποία μένουν έτσι ατύπωτα. Συνεχίζοντας την περιστροφή της η πλάκα συναντά ένα κύλινδρο επιστρωμένο με καουτσούκ, επάνω στον οποίο αποτυπώνει τα μελανωμένα τμήματα. Έπειτα, περιστρεφόμενη πάντοτε, ξαναγυρίζει στους κυλίνδρους που φέρουν το μελάνι και το νερό και επαναλαμβάνει τον ίδιο κύκλο σε κάθε περιστροφή. Ο κύλινδρος με το καουτσούκ περιστρέφεται κι αυτός εφαπτόμενος πρώτα με τον κύλινδρο που φέρει την εκτυπωτική πλάκα και στη συνέχεια με τον κύλινδρο πίεσης. Πάνω στον κύλινδρο πίεσης περνά το χαρτί, το οποίο πιεζόμενο πάνω στο καουτσούκ του κυλίνδρου, παίρνει απ’ αυτόν το αποτύπωμα που θέλουμε. Η επένδυση από καουτσούκ που φέρει το διάμεσο αυτό όργανο, ο κύλινδρος, επιτρέπει, με την ελαστικότητα της, να εκτυπώνονται και όχι πολύ λεία χαρτιά, αλλά και άλλα ακόμα υλικά, εκτός από το χαρτί, χωρίς να φθείρεται υπερβολικά η μήτρα (πλάκα). Το γεγονός, ότι η πλάκα δεν έρχεται σε άμεση επαφή με το υλικό της εκτύπωσης της, εξηγεί, γιατί η εκτύπωση αυτή λέγεται έμμεση. Οι μήτρες κατασκευάζονται από τσίγκο ή από αλουμίνιο ή ακόμα και από πλάκες που φέρουν ένα στρώμα χρωμίου πάνω σε ένα στρώμα χαλκού· συχνά και τα δύο αυτά στρώματα βρίσκονται σε ένα φύλλο σίδηρου, ώστε η μηχανική αντοχή της πλάκας να είναι μεγαλύτερη. Όταν η πλάκα είναι από χρώμιο και χαλκό, το χρώμιο, με τη βοήθεια της φωτοχάραξης και κατάλληλων οξέων, αφαιρείται από τα τμήματα που πρόκειται να τυπωθούν και αποκαλύπτεται έτσι ο χαλκός, μέταλλο εξαιρετικά ελαιόφιλο. Όταν η πλάκα είναι από τσίγκο ή από αλουμίνιο, στα σημεία της που πρόκειται να τυπωθούν επιθέτεται, με την εργασία της φωτοχάραξης, μια ελαιόφιλη λάκα. Για να μπορέσουν όμως ο τσίγκος και το αλουμίνιο να συγκρατήσουν τη λάκα αυτή, υποβάλλονται σε ειδική επεξεργασία, ώστε η επιφάνεια τους να γίνει ελαφρά ανώμαλη. Πολλές φορές κατά την εκτύπωση απλώνεται πάνω τους περισσότερο νερό από όσο χρειάζεται, με επιβλαβή για την εκτύπωση αποτελέσματα. Η αναζήτηση μεθόδων για να περιοριστεί όσο είναι δυνατό η ποσότητα του νερού, αν και το στοιχείο αυτό είναι απαραίτητο στο είδος αυτό τυπογραφίας, οδήγησε στο λεγόμενο ξερό o., στο οποίο η μήτρα δεν είναι εντελώς λεία, αλλά ελαφρά ανάγλυφη και δε χρειάζεται βρέξιμο. Το είδος αυτό τυπογραφίας (letterset) συναντά δυσχέρειες στη διάδοση του επειδή και η τιμή των μητρών είναι υψηλή και τα αποτελέσματα του είναι συχνά αβέβαια. Για να επιτευχθούν οι μήτρες του ό. τα φωτογραφικά πρωτότυπα πρέπει να γίνουν ράστερ, δηλαδή να αποσυντεθούν σε πολυάριθμα στίγματα, που με το μέγεθος και την πυκνότητα τους, και επομένως με το ποσοστό της επιφάνειας που καλύπτουν, δημιουργούν το βαρύτερο ή ελαφρότερο τόνο του γκρίζου της εικόνας. Είναι φανερό, ότι εκεί όπου επιδιώκεται να αποδοθεί μια ζώνη πολύ σκοτεινή, τα στίγματα, οι κουκίδες, του ράστερ καλύπτουν τα 90% ή και περισσότερο της επιφάνειας, ενώ όπου επιδιώκεται ένα χρώμα πλακάτο και δυνατό φτάνουν το 100%. Στις άλλες ζώνες, τις πιο ανοιχτόχρωμες, οι κουκίδες καλύπτουν το μικρότερο δυνατό ποσοστό. Σύγχρονα μηχανήματα όφσετ της εφημερίδας Ελευθεροτυπία (φωτ. Χ.Κ. Τεγόπουλος Α.Ε.).

* * *

το

άκλ. (τυπογρ.) σύστημα εκτύπωσης κατά το οποίο τόσο η επιφάνεια που πρέπει να τυπωθεί όσο και τα διάκενα μεταξύ γραμμάτων, λέξεων, σειρών, γραμμών, εικόνων κ.λπ. βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο, σε πλάκα από τσίγκο ή αλουμίνιο, πάνω στην οποία έχει μεταφερθεί με φωτοχημικές μεθόδους το προς εκτύπωση κείμενο και η οποία στερεώνεται σε κυλινδρικό τύμπανο και με ειδικό σύστημα εφαπτόμενων περιστρεφόμενων κυλίνδρων αφ' ενός μελανώνεται και αφ' ετέρου μεταφέρει το κείμενο ή την εικόνα σε άλλον κύλινδρο από καουτσούκ, από τον οποίο, τελικά, η προς εκτύπωση επιφάνεια μεταφέρεται στο χαρτί.

[ΕΤΥΜΟΛ. < αγγλ. offset].